YANYA'DAKİ BAZI OSMANLI ESERLERİ HAKKINDA

Değerli dostlarım;

Birçok makalesini sizlerle paylaşmaya çalıştığım www.egiannina.worldpress.com adlı bloğundan bu kez Osmanlı eserleri hakkındaki bir yazıyı paylaşıyorum. Yunanca bilmediğim için yazıyı Google'a tercüme ettirdim ama Türkçe'ye çevirileri Türkler'in dahi anlamadığını bildiğim için daha anlaşılır olan Fransızca'yı seçtim. Buna rağmen sonuç kötü idi. Bu nedenle tam çeviri yerine anlaşılır hâle getirerek çevirdim. Bağışlamanız dileğiyle. 

Kanlı Çeşme Camii

Kanlıçeşme. Yanya kalesi dışındaki en eski mahallelerden biridir. Bu bölgenin, 1430 yılında Osmanlılar gelip yerleştiklerinde kurulduğu tahmin ediliyor ve mahalle camiinin o devirde (15. YY.) eski çeşmenin yanında kurulduğu düşünülüyor. Başlangıçta cami bir mescit (minaresiz küçük cami) olarak kullanıldı. Bilâhare, 18. YY. ‘da, eski Yanya valisi Hacı Ahmet tarafından yenilendi ve camiye dönüştürüldü. Yapımından birkaç yıl sonra Ahmet Hacı’nın oğlu Muhammed tarafından çeşme de tamir edildi ve “İyi Çeşme” adıyla anıldı.

Caminin eski adı, Felsefeci Dionisos hareketi ne atfen bölgede yapılan bu katliam nedeniyle “Kanlıçeşme” idi. 1611 yılında eski Larissa piskoposu Dionisos bir grup çiftçinin başına geçerek Türkler’e saldırdı. Saldırı başlangıçta yerleşik oldukları ve bir bölümü olan Kalutsianis bölgesindeydi ve bir kısmı da Türkler’den oluşuyordu. Osman Paşa Sarayı, mescidin yanındaydı ve saldırıların hedefi oldu. Vali Arslan Paşa ve karısı pencereden atlayarak kaçmayı başardılar. Saray yakılarak harabeye çevrildi. Başlangıçta korkuya kapılan Türkler, Dionisos’a muhalif olan bazı muhafazakâr Hıristiyanların desteğiyle asilere karşı saldırıda bulundular ve ayaklanmayı hızla bastırdılar. Dimitri Salamanga’nın yazdığına göre yaklaşık 200 Dionisos taraftarı bölgedeki çalılıklara saklanmaya çabaladılar ama Osmanlılar tarafından bulundular ve acımasızca katledildiler. O zaman kanlarının çeşmeden akar gibi aktığı söylendi ve hatırlanmaları için bölge ve cami Kanlı Çeşme adıyla anılır oldu.

Yanya’nın kurtarılışından sonra, caminin mülkiyeti başlangıçta Ulusal Banka’ya geçti. Bilâhare, özel şahışların eline geçti ve özel amaçlar için kullanıldı. Yakın zamanda Yunanistan Devleti camiye ve bölgeye el koydu. Bu son yüzyılda camiyi kullanmak zorunda kaldık. 20. YY başında şehrimizim Müslüman halkının dinî merkeziyken, savaş sırasında pastane, İtalyan-Yunan işgali sırasında da giyim mağazası ve çamaşır yıkama merkezi olarak kullanıldı. Daha sonra, ikinci Dünya Savaşı’ndan sonra, altında mağazalar açıldı.

Kanlı Çeşme Camii bugün, miaresinin bir bölümü muhtemelen 1940’daki İtalyan bombardımanıyla yıkılmış da olsa göreceli olarak iyi durumdadır.

Fethiye Camii

“Zafer Camii” (Böyle çevirmiş blog yazarı) Kale’nin Doğu tarafında İç Kale’de yer alır. Baş Melek Mihail’in kilisesinin üstüne ya da çevresinde inşa edilmiştir.

Başlangıçta minaresiz bir mescid idi. Bunun ne zaman yapıldığı hakkında farklı görüşler var. Aravantinos’a göre 1430 yılında kentin tesliminden hemen sonra bahsi geçen kilisenin yanında inşa edildiği şeklinde değerlendiriyor.  Buna göre Hıristiyan halkın dinlerini serbestçe uygulamalarına izin verilmesi sayesinde birkaç yıl iki ibadethane yanyana ayakta durmuş olabilir. Ada üzerinde bulunan Aya Nikola manastırındaki eski bir belgeye göre ise farklı bir anlatım da var. Bu belgede 1597 de “De Aparthei” olan (anlamınır bilmiyorum/FBK) Hıristiyan madedinin Triskataratu Mustafa Tsiausi’nin desteğini aldığı yazılı. Gene belgede, Mustafa Tsiusis’in minare eklediği ama hemen yıkıldığı yazılı. Ayrıca, caminin 17. YY ilkelerine göre ve Felsefeci Dionisos ayaklanmasının bastırılarak Hıristiyan tebanın kaleden kovulmasından sonra inşa edildiğini iddia eden üçüncü bir görüş var.Bir asır sonra, 1770 yılında, ilk yenileme çalışmaları başlıyor. Bir süre sonra, 18. YY’da, muhtemelen 1795’de, dönemin valisi Ali Paşa kale içinin düzenini baştan başa değiştiriyor.  Ali Paşa sarayı ve başka birçok bina inşa ediliyor. Aynı dönemde cami elden geçirilerek yenileniyor. Vali Ali Paşa’nın aile kabri de burada, kafası kesik bedeni de burada gömülü.

Kentin kurtarılmasından sonra kentimiz Müslümanlarının uğrak yeri olmaktan çıkıyor. Bir süre askerî hastane, sonra da Bizans Antikiteleri mekânına dönüşüyor. Eski caminin önündeki veranda yıkılmıştır ama kubbeli salonu iyi durumdadır. (Not: İçinin dekorasyonunun yenilendiği zaman Yanya’daydım ve sorumlu kadın görevli bizzat gelerek kilitli kapıyı açtı ve beni gezdirdi, iç kısım süslemeleri tamamen aslına uygun yenilenmişti).

Osmanlı Kütüphanesi

Kalede, Arslan Paşa Camii’ne gelmeden önce Osmanlı Kütüphane binası vardır. 19. YY’da cami yanındaki medreseyi tamamlayıcı olarak inşa edildiği düşünülüyor. Ali Paşa’nın Sultanın orduları tarafından kuşatılması sırasındaki çarpışmalarda birçok tarihî yapının zarar görmüş, tarihî kitapların çoğu mahvolmuştur.

Osmanlı Hamamı

Ne yazık ki harap durumda bulunan hamam kale yerleşkesinde, kütüphanenin yanındadır.  Osmanlı döneminde Epir bölgesinde bugüne kalmış tek hamamdır, 16. YY sonunda, 17. YY başında inşa edilmiştir.

Kentimizin eski Belediye Başkanı Anastasios Papastaurou eserinde şöyle yazıyor: “Tipik Osmanlı özellikleri taşır. İç kısmı iki bölümdür. Önce, dışta, vestiyer, soyunma bölümü olarak kullanılan, yarı küresel biçimde kubbeyle kaplı bölüm vardır ve bunun devamında esas yıkanma (hamam) bölümüne geçilir. Bu bölüm kubbeyle örtülü haç biçimindedir. Çevresinde kçük odacıklar vardır. Türkler tarafından işgal edilmiş bütün kentlerdeki hamamlar, kapalı cemiyetlerindeki önemli birer mahaldir. Evlerindeki sıkıcı yerlerde boğulan kadınları için çok güvenli bir yerdir.