Yanya bizlerden bahsediyor.

Τα δάκρυα των Ιωαννίνων – Απόγονοι Τουρκογιαννιωτών διηγούνται την ιστορία τους στον «Η.Α.»

Λουτφού Καραντάγ γεννήθηκε το 1914 στα Γιάννενα και ήταν 10 χρόνων την εποχή της ανταλλαγής των πληθυσμών. Το 1923-4 ο Λουτφού, μαζί με άλλους 1.500 Τουρκογιαννιώτες πήρε το δρόμο της προσφυγιάς και από το λιμάνι της Πρέβεζας διεκπεραιώθηκε στην Πόλη. Μπουλέντ Κοτζάμεμι: 65 ετών, απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών και γραφίστας στην επαγγελματική του ζωή. Γεννήθηκε στη Σμύρνη αλλά κατάγεται, από την πλευρά της μητέρας του, από παλιά οθωμανική οικογένεια των Ιωαννίνων.

Δύο άνθρωποι που είναι και αισθάνονται Γιαννιώτες. Ζουν αμφότεροι στην Κωνσταντινούπολη. Ο Γιάννης Παπαδημητρίου, κάτοχος του βραβείου Ειρήνης και Φιλίας Απντί Ιπεκτσί τους συνάντησε στην Ιστανμπούλ σε ένα ιστορικό οδοιπορικό για τους Τουρκογιαννιώτες.

ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ, ΔΙΚΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ

Ίδρυμα Ανταλλαγέντων φωτογραφίες από Ελλάδα

Η εμπειρία της προσφυγιάς και οι χαμένες πατρίδες της Μικράς Ασίας και του Πόντου κυριαρχούσε και κυριαρχεί στον ελληνικό δημόσιο λόγο. Όχι βέβαια με το ίδιο διαχρονικά περιεχόμενο. Άλλη ήταν η νοσταλγία των προσφύγων πρώτης γενιάς, άλλη η προσπάθεια προσαρμογής των παιδιών τους και άλλη η σημερινή αναζήτηση των ριζών από τα εγγόνια τους. Οι απόγονοι των προσφύγων, που δημιούργησαν οι πόλεμοι του 20ου αιώνα και στη συνέχεια η συνθήκη της Λωζάννης με την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών, ανακαλύπτουν εκ νέου τους τόπους των παππούδων τους, ταξιδεύουν σ’ αυτούς και αναζητούν τα ίχνη της παρουσίας τους, γράφουν βιβλία και αναζητούν στην καταγωγή τους στοιχεία της σημερινής τους ταυτότητας. Η αναβίωση εξάλλου του ενδιαφέροντος για τις ρίζες, ακόμα και όταν εντάσσεται σε λάϊφ στάϊλ επιλογές ή επενδύεται με ιδεολογήματα «αντίστασης στην παγκοσμιοποίηση», είναι ένα φαινόμενο, που ανθίζει σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Η φωτογραφία της Παμβώτιδας με το τζαμί του Ασλάν Πασά σε περίοπτη θέση στον τοίχο

Πολλές φορές όμως λησμονούμε ότι χαμένες πατρίδες δεν είναι μόνο οι δικές μας. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως από τη Μακεδονία, την Κρήτη και την Ήπειρο, υπέφεραν τα ίδια δεινά, αναγκάστηκαν να εκπατριστούν και να αρχίσουν τη ζωή τους από το μηδέν κάτω από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες. Τα Γιάννενα είναι μια πόλη, η δημογραφική φυσιογνωμία της οποίας άλλαξε ριζικά με τη συνθήκη της Λωζάννης, όπως εξάλλου και με το Ολοκαύτωμα. Η αναζήτηση της ολοκληρωμένης ιστορίας της είναι λοιπόν απαραίτητο να επεκταθεί και στην προσφυγική εμπειρία των Μουσουλμάνων κατοίκων της, που αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν το 1924, αλλά και των σημερινών τους απογόνων. Με αυτές τις αρχικές σκέψεις αποφάσισα να αφιερώσω ένα μεγάλο μέρος της πρόσφατης επίσκεψής μου στην Κωνσταντινούπολη στους Τουρκογιαννιώτες και στους απογόνους τους.

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Στον πίνακα του Ιδρύματος ελληνικές λέξεις

Με τα πρώτα του βήματα στην Ιστανμπούλ των 16 και πλέον εκατομμυρίων ανθρώπων, ο σημερινός επισκέπτης, εκτός από το απαράμιλλο αστικό της τοπίο, εντοπίζει σαφή δείγματα βελτίωσης σε σύγκριση με παλιότερες επισκέψεις. Πολεοδομικές και συγκοινωνιακές αλλαγές, νέοι πολιτιστικοί χώροι και μουσεία (όπως και η ακμάζουσα τηλεοπτική βιομηχανία, την οποία ξέρουμε ήδη πολύ καλά !) δίνουν μια σαφή αίσθηση αναπτυξιακού δυναμισμού. Η Πόλη μοιάζει να χορεύει στο ρυθμό των γρήγορων ρυθμών μεγέθυνσης της τουρκικής οικονομίας και της διεύρυνσης του καταναλωτισμού και, παρά τα άλυτα πολιτικά της προβλήματα και τις τεράστιες κοινωνικές αντιθέσεις, να αποπνέει έντονο άρωμα αυτοπεποίθησης.

Την πρώτη μέρα της επίσκεψής μου οι εφημερίδες αφιέρωναν τα πρωτοσέλιδά τους στην εξαγγελία του Πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν για την κατασκευή διώρυγας στην Ανατολική Θράκη, ώστε να σταματήσει η διέλευση των πετρελαιοφόρων πλοίων από τα στενά του Βοσπόρου και του Ελλησπόντου, που εγκυμονεί μεγάλες οικολογικές απειλές. Και όσο και αν η εξαγγελία αυτή γίνεται στο μέσο της προεκλογικής περιόδου, δεν παύει να αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα για την τουρκική ελίτ, όπως εξάλλου και η υποθαλάσσια σιδηροδρομική σύνδεση Ευρώπης – Ασίας με το έργο «Μαρμαράϊ» (από τη σύμπτυξη του ονόματος της θάλασσας του Μαρμαρά και της λέξης ράϊ = τραίνο), η ολοκλήρωση της οποίας καθυστέρησε λόγω της ανακάλυψης του βυζαντινού λιμανιού του Θεοδοσίου και θα παραδοθεί τελικά το 2013.

Το βιβλίο «Yanya'nın Gözyaslari» («τα δάκρυα των Ιωαννίνων») του Μπουλέντ Κοτζάμεμι

Για το δικό μου όμως το στόχο περισσότερο ενδιαφέρον παρουσίαζε ο τρόπος, με τον οποίο η Πόλη ανταποκρίθηκε στις υποχρεώσεις του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2010. Είχα ακούσει ήδη τις περσινές εντυπώσεις φίλων για τη σοβαρότητα της διοργάνωσης, διαπίστωσα όμως και μόνος μου την βασική σύλληψη των διοργανωτών ως μιaς «πόλης-γέφυρας».

Μια ιδέα με σαφή αναφορά όχι μόνο στη γεωγραφία αλλά κυρίως στη γεφύρωση των διαφορών, το διάλογο και την πολυ-πολιτισμικότητα, όχι μόνο ως στοιχεία του παρελθόντος, όπου ξεπεράστηκαν ακόμη και παραδοσιακά ταμπού, όπως ο ρόλος του Βυζαντίου στην ιστορία της, αλλά και ως αξίες για το μέλλον, κάτι που ανταποκρίνεται και στις απαιτήσεις της τουριστικής βιομηχανίας. Το ευνοϊκό πλαίσιο και τις δυνατότητες της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας ήταν που εκμεταλλεύθηκε το Ίδρυμα Ανταλλαγέντων της συνθήκης της Λωζάννης και χρηματοδότησε την ίδρυση του μουσείου ανταλλαγής των πληθυσμών στην πόλη Τσατάλτζα. Όμως το Ίδρυμα θα το επισκεπτόμουν αργότερα. Προς το παρόν ανυπομονούσα για το πρώτο μου ραντεβού.

500 ΧΡΟΝΙΑ ΓΙΑΝΝΙΩΤΕΣ

Αφίσα από εκδήλωση του ιδρύματος

Ο Μπουλέντ Κοτζάμεμι είναι 65 χρόνων, απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών και γραφίστας στην επαγγελματική του ζωή, που δίδαξε παράλληλα και διαφήμιση στο Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά. Μετά από τη συνταξιοδότησή του άρχισε να καλλιεργεί το συγγραφικό του ταλέντο και μέχρι σήμερα έχει γράψει 4 βιβλία ενώ έχει μεταφράσει και άλλα 4 από τα Γαλλικά. Ο Μπουλέντ γεννήθηκε στη Σμύρνη αλλά κατάγεται, από την πλευρά της μητέρας του, από παλιά οθωμανική οικογένεια των Ιωαννίνων. «Θεωρώ τον εαυτό μου μισό Γιαννιώτη» σπεύδει ο ίδιος να διευκρινίσει, «αφού οι πρόγονοί μου εγκαταστάθηκαν στα Γιάννενα το 1456 (!) με εντολή του Μωάμεθ του δευτέρου (σ.σ. του Πορθητή)» και μου δείχνει σε επιβεβαίωση το γενεαλογικό του δέντρο. Από την ίδια οικογένεια κατάγεται και ο Εσάτ Πασάς, ο τελευταίος στρατιωτικός διοικητής των Ιωαννίνων και στη συνέχεια επικεφαλής του Τουρκικού στρατού στη μάχη της Καλλίπολης κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, πολιτικοί και πανεπιστημιακοί.

Η μητέρα του Μπουλέντ γεννήθηκε στα Γιάννενα, αυτή όμως που στην κυριολεξία βίωσε τον ξεριζωμό, ήταν η Τουρκογιαννιώτισσα γιαγιά του, στη μνήμη της οποίας εξέδωσε το 2008 το βιβλίο «Yanya’nın Gözyaslari» («τα δάκρυα των Ιωαννίνων»). Ο ίδιος διευκρινίζει ότι η μετάφραση και έκδοσή του στα ελληνικά είναι ελεύθερη για τους ενδιαφερόμενους εκδότες. Στο βιβλίο παραθέτει φωτογραφίες από τα Γιάννενα, από παλιότερες επισκέψεις του στην πόλη με τη συντροφιά δικών μας πανεπιστημιακών, τεκμήρια και μαρτυρίες από την διαδρομή της οικογένειάς του καθώς και βιογραφικά σημειώματα επιφανών Τουρκογιαννιωτών. Ο Μπουλέντ δεν μιλάει ελληνικά, θυμάται όμως τη γιαγιά του να τα χρησιμοποιεί μόνιμα, και μάλιστα και ως είδος κώδικα συνεννόησης με την κόρη της, όταν δεν ήθελαν να αντιληφθεί ο γαμπρός το περιεχόμενο της συζήτησης.

Η αγάπη της γιαγιάς προς τη γενέθλια πόλη αναβίωσε στην καρδιά του εγγονού. Είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς αλλά χάρη στον άνθρωπο αυτό τα Γιάννενα διαθέτουν και blog στην τουρκική γλώσσα με τον τίτλο YANYA / IOANNINA / JANINA (http://yanyafbk.blogspot.com/). Το blog, σύμφωνα με τον συγγραφέα του, δημιουργήθηκε για να επικοινωνούν οι Γιαννιώτες μεταξύ τους και να μοιράζονται τις αναμνήσεις τους και περιέχει πολλές πληροφορίες και ντοκουμέντα από το παρελθόν αλλά και αναφορές στη σύγχρονη ζωή της πόλης. Δεν λείπει η φωτογραφία του Κεμάλ Ατατούρκ, εξάλλου ο ίδιος δηλώνει κεμαλιστής και δεν παραλείπει να τοποθετηθεί στη βασική αντιπαράθεση της τουρκικής πολιτικής ζωής. Ο Μπουλέντ έχει μεταφράσει στα τουρκικά και το βιβλίο της Γκυ Σαντεπλέρ, συζύγου του Γάλλου προξένου το 1913, με τίτλο «Τα πολιορκημένα Γιάννενα» (La ville assiégée), που περιέχει τις αναμνήσεις της από την εποχή εκείνη, και σκοπεύει να γράψει και άλλα βιβλία. Προγραμματίζει να ξανάρθει σύντομα στα Γιάννενα και φιλοδοξεί να συμβάλει στη σύσφιξη των σχέσεων από τις δύο πλευρές των συνόρων.

ΤΙ «ΧΑΛΕΥΩ» ΜΕ ΤΟΝ ΛΟΥΤΦΟΥ

Το ερχόμενο πρωί ο Μπουλέντ μου είχε κλείσει ραντεβού με ένα πρώτης γενιάς πρόσφυγα, γεννημένο στα Γιάννενα. Είναι αδύνατο να πιστέψεις ότι ο άνθρωπος, που βρίσκεται απέναντί σου είναι 97 χρόνων. Κι’ όμως ! Ο Λουτφού Καραντάγ γεννήθηκε το 1914 στα Γιάννενα και ήταν 10 χρόνων την εποχή της ανταλλαγής των πληθυσμών. Ο πατέρας του ήταν Διευθυντής στην Οθωμανική Αγροτική Τράπεζα, είχε στη δικαιοδοσία του ολόκληρο τον οικισμό της Δραγοψάς και ο Λουτφού πήγε σχολείο στα Γιάννενα. Είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί 3 φορές τη γενέθλια πόλη του και μάλιστα την τελευταία, το 2010, να ανακαλύψει και το σπίτι του στην οδό Ασωπίου, εκεί που σήμερα στεγάζεται η 6η Εφορία Νεωτέρων Μνημείων. Θυμάται πολύ καλά την τοπογραφία της περιοχής, το μουσουλμανικό νεκροταφείο (στο σημερινό Άλσος), το Ισλάμ τζαμί δίπλα του, στο σημείο συνάντησης πολλών δρόμων, αλλά και το σπίτι ενός Χριστιανού Δικηγόρου με το όνομα Νέστορας, που κάποτε υπεράσπισε αυτόν και την οικογένειά του από τους προπηλακισμούς Ελλήνων στρατιωτών.

Kaynak: